เครื่องเป่า เป็นเครื่องดนตรีที่ทำให้เกิดเสียงจากลมเป่า อุปกรณ์ดังเดิมได้จากพืช ได้แก่หลอดไม้ต่าง ๆ และจากสัตว์ ได้แก่ เขาสัตว์ต่างๆ ต่อมาได้มีวิวัฒนาการด้วยการเจาะรูและทำลิ้น เพื่อให้เกิดระดับเสียงได้มาก เครื่องดนตรีเหล่านี้ ได้แก่ ขลุ่ยชนิดต่าง ๆ ปี่ ชนิดต่าง ๆ และแคน เป็นต้น
ปี่ เป็นเครื่องดนตรีที่มีมาแต่โบราณ มีลักษณะ
และวิธีการเป่าที่เป็นเอกลักษณ์ทั้งยังเลียนเสียงคำพูดของคนได้ชัดเจน
และใกล้เคียงที่สุด ปี่ที่กล่าวมานี้ มี 3 ชนิด
คือ ปี่ใน ปี่กลาง และปี่นอก มีรูปร่างเหมือนกัน
ต่างกันที่ขนาด
ปี่ใน
มีขนาดใหญ่ ใช้ บรรเลง
ในวงปี่พาทย์ไม้แข็ง
และประกอบการแสดงโขน ละคร
ปี่กลาง มีขนาดกลาง ใช้ บรรเลง
ในวงปี่พาทย์ไม้แข็ง
และประกอบการแสดงโขน หนังใหญ่
ซึ่งแสดง กลางแจ้ง
ปี่นอก มีขนาดเล็ก่ใช้ บรรเลง ใน วงปี่พาทย์ไม้แข็ง
(ปัจจุบันไม่นิยมนำมาประสมวง)
และวงปี่พาทย์ชาตรี ประกอบละครชาตรี
โนรา หนังตะลุง
ปี่ชวา เดิมเป็นของชวา ตัวปี่มี 2 ท่อน ท่อนบนเรียกเลาปี่
ท่อนล่างเรียกลำโพง ทำด้วยไม้ หรืองาช้าง ปี่ชวา มีเสียงแหลมดัง
ใช้เป่าคู่กับกลองแขกเรียกวงปี่กลองแขก
ใช้ประกอบการแสดงกระบี่กระบอง และการชกมวยไทย
ประสมกับกลองมลายูเรียกว่า วงปี่กลองมลายู และวงบัวลอยนอกจากนี้ยังประสม ในวงปี่พาทย์นางหงส์
และวงเครื่องสายปี่ชวา
ปี่มอญ เป็นปี่ของชาวรามัญ ประกอบด้วยเลาปี่
และลำโพงปี่ทำด้วยทองเหลืองทั้ง 2 ส่วนนี้
สอดสวมกัน หลวมๆ มีเชือกผูกโยงมิให้หลุดจากกัน
ปี่มอญมีเสียงโหยหวน ฟังแล้วชวนให้เกิดอารมณ์เศร้า
ใช้ประสม ในวงปี่พาทย์มอญ และ บรรเลงประกอบใน
การฟ้อนของภาคเหนือ
ปี่ซอ เรียกอีกอย่างหนึ่งว่าปี่จุม
เป็นเครื่องดนตรีพื้นเมืองภาคเหนือทำด้วยไม้รวกมีหลายขนาดแตกต่างกันไปประสมในวงปี่ซอ และบรรเลงร่วมกับวงดนตรีพื้นเมืองอื่นๆของภาคเหนือปี่ซอเมื่อบรรเลงรวมเป็นวงปี่ซอจะมี 4 เล่ม คือ ปี่แม่ ปี่กลาง ปี่ก้อย และปี่เล็ก
ขลุ่ย เป็นเครื่องเป่าดั้งเดิมของไทย เหตุที่เรียกว่า “ขลุ่ย”
สันนิษฐานว่าเรียกตามเสียงที่ได้ยิน
ปกติ ขลุ่ยจะทำด้วยไม้รวกปล้องยาวๆ ไว้ข้อทางส่วนปลาย
วัสดุอื่นที่นำมาแทนมีงาช้าง ไม้จริง ท่อเอสลอน
ขลุ่ยเลาหนึ่งมีรูสำหรับนิ้วปิดเปิดเพื่อเปลี่ยนเสียง 7 รู
มีดากปิดส่วนบนสำหรับเป่าลมตอนล่างมีรูปากนกแก้ว และนิ้วค้ำ ขลุ่ยมี4 ชนิด
ขลุ่ยอู้ เป็นขลุ่ยขนาดใหญ่ที่สุดใช้ประสมวงปี่พาทย์ดึกดำบรรพ์ เป็นต้น
ขลุ่ยเพียงออ เป็นขลุ่ยขนาดกลาง
ใช้ประสมในวงปี่พาทย์ไม้นวม
วงปี่พาทย์ดึกดำบรรพ์ วงเครื่องสายปี่ชวา
วงเครื่องสาย วงมโหรี เป็นต้น
ขลุ่ยหลิบ เป็นขลุ่ยขนาดเล็ก
แต่ใหญ่กว่าขลุ่ยกรวด
ใช้ประสมในวงเครื่องสาย วงมโหรีและวงเครื่องสาย ปี่ชวา เป็นต้น
